De luidruchtigste momenten die ik in de trein meemaak, zijn steevast in de stiltecoupé. Knallende ruzies over hoe stil het moet zijn. Bellers of kletsers, waarna een geïrriteerd ‘Dit is een stiltecoupé hoor!’ het startschot vormt voor het grondig opruimen van wat er nog aan stilte restte.
Toen de stiltecoupé in de intercitydubbeldekkers geïntroduceerd werd, waren ze aan de buitenkant herkenbaar aan een met plakfolie op de ramen aangebrachte balk en een ‘S’. Dit viel van buiten niet echt op door het beperkte contrast tussen het plakfolie en het raam. En er zijn ook maar weinig mensen die lang genoeg zijn om die S te zien als hij is aangebracht op het bovenste raam van een intercitydubbeldekker.
Dan, na binnenkomst staat op het balkon een icoon bij de trap naar de stiltecoupé. Die je de helft van de keren niet ziet omdat het net op die wand zit waar je met je rug naartoe staat als je het balkon op stapt. Hetzelfde subtiele icoontje staat op de glazen deur naar de stiltecoupé.
Ook binnen is het gemakkelijk over het hoofd te zien dat je in een stiltecoupé bent. Weer een icoontje en de genoemde plakfolie met (nu in spiegelbeeld) een grote S en daaronder in nogal kleine letters ‘stilte’ en ‘silence’. Vooral als je niet bedacht bent op het concept stiltecoupé – en dat waren mensen bij introductie niet – is het allemaal te subtiel.
Om gebruikers aan te zetten tot de juiste acties kunnen producten worden voorzien van ‘use cues’ (gebruikshints). Dit zijn in het product mee-ontworpen aanwijzingen voor het gebruik ervan. En dat beperkt zich bij voorkeur niet tot teksten en iconen. Zo had de stiltecoupé een onderscheidende kleurstelling kunnen hebben die al in het trappenhuis en op de coupédeur begint. Of zelfs een hele inrichting die uitstraalt dat het een plek is voor stilte. De NS heeft een aanzet gedaan in de net gerenoveerde dubbeldekkers, maar ik zie nog geen gecapitonneerde wanden, pluche stoelen en kleine schemerlampjes.
Overigens kun je überhaupt vraagtekens zetten bij de naam stiltecoupé. In een stiltecoupé verwacht je stilte en dan wordt zelfs het zachtste gesprek irritant. De gerenoveerde dubbeldekkers hebben daarom drie zones: voor gezelligheid, werken en stilte. De stiltezone zit voorin (of achterin) boven het motorrijtuig, gezellig zijn doe je beneden en werken boven. Dus als je binnenkort boven in een dubbeldekker zit te spelen met je smartphone en je wordt daarop aangesproken, dan weet je hoe dat komt.
Deze column verscheen in De Volkskrant van 28 februari 2015.