De gemeente Den Haag zet de bouw van het Spuiforum door. De gemeenteraad stemde donderdag 8 november met 25 tegen 19 voor de bouw van dit 181 miljoen euro kostende ‘icoon’, een ‘tempel van cultuur’. Het gaat hier om een podium voor klassieke muziek en dans, maar het is niet bedoeld ‘als voorrecht voor de culturele elite’, maar als ‘Bildung voor het hele volk’. Het maakbaarheidsideaal heeft kennelijk zelfs zijn weg gevonden naar de mond van VVD-burgemeester Jozias van Aartsen. Het Spuiforum zal inderdaad een icoon worden. Een icoon van de verschraling van het culturele aanbod en van de gedachte dat een kek gebouw hetzelfde is als cultuur.
9 november 2012
Allereerst even die curieuze timing. We zitten in een crisis en het ligt niet in de lijn der verwachting dat de financiële positie van de Gemeente Den Haag er de komende jaren op vooruit zal gaan. De door het kabinet aangekondigde bezuinigingen zullen hun weerslag vinden in gemeentelijke begrotingen, ook in die van Den Haag. Alleen dit al zou een reden moeten zijn om momenteel niet in een dergelijk project te stappen. D66-raadslid Bordewijk noemt het project ‘groot en riskant, maar een unieke kans voor cultuur en economie’. Het project is echter niet uniek in de zin dat het alleen nu kan. Als dit plan echt zinnig is kun je het over tien jaar ook nog doen. De theaters aan het Spui redden het echt nog wel even, desnoods met een opknapbeurt.
Het wrangste aan de bouw van het Spuiforum vind ik dat de Gemeente Den Haag 181 miljoen uitgeeft aan een riskant prestigeproject terwijl ze hard bezuinigt op buurthuizen, muziekscholen en andere culturele voorzieningen. De gemeente stopt haar subsidie aan Het Koorenhuis, een gerenommeerd centrum voor kunst en cultuur waar vele Hagenaars cursussen theater, muziek en dans volgen. De gemeente stopt haar subsidie aan Culturalis, een fonkelnieuwe culturele hotspot in de Schilderswijk waar jongeren in contact kunnen komen met de podiumkunsten. Het is misschien wat ambitieus neergezet qua faciliteiten en het blijkt soms een uitdaging om de jongeren erheen te krijgen, maar de komende jaren hadden nu juist uit moeten gaan wijzen of een dergelijk project kans van slagen heeft. De Regentes, prachtig podium voor muziektheater: dicht.
Maar de situatie in Den Haag is niet uniek. In Amsterdam is een aantal jaar geleden na veel gelobby en met (te) veel geld een prachtig Muziekgebouw Aan ’t IJ neergezet, waarna bleek dat er niet genoeg publiek en geld was om het te exploiteren. Inmiddels weet men de begroting sluitend te krijgen met congressen en recepties. Ook is de subsidie ingetrokken van Theater De Engelenbak, een broedplaats voor amateurs, semi-professionals en beginnende professionele artiesten. Dit deed Amsterdam op basis van een advies van De Amsterdamse Kunstraad, dat stelde dat de sector geprofessionaliseerd is en er dus geen behoefte meer is aan een dergelijk podium. Uit zo’n uitspraak spreekt een enorm dedain voor de amateur- en semi-professionele kunst. Ook het Vondelpark Openluchttheater raakt haar subsidie kwijt (NB, zie update onderaan dit stuk). Van dit podium genieten in de zomer vele Amsterdammers gratis van bekende artiesten, die er tegen onkosten of om niks spelen. We hebben het over plekken die de podiumkunsten toegankelijk maken, zowel om te kijken als om het zelf te doen.
Cultuur is niet de gebouwen, cultuur is wat zich in die gebouwen afspeelt. Maar wethouders zijn eerder geneigd om te investeren in stenen dan in de (podium)kunsten zelf. Ze krijgen nu eenmaal een grotere erectie van een door hen geïnitieerd fallussymbool midden in hun stad dan van een obscuur try-out podium of van amateurtoneel. Het plezier dat mensen aan cultuur beleven is niet tastbaar, je kunt bij de opening ervan geen lint doorknippen en het staat niet in de krant. Maar juist door cultuur te beoefenen, door een instrument spelen, te zingen, te beeldhouwen, door als tiener met ziel en zaligheid voor het eerst in een musical te spelen, daardoor ga je cultuur waarderen. En dan is de kans groter dat je later het culturele aanbod gaat verkennen. Als de gemeente Den Haag keihard bezuinigt op wat we met een knipoog naar de sport de ‘breedtecultuur’ kunnen noemen, neemt ze heel veel mensen een stuk ontplooiing en plezier af, maar ze loopt bovendien het risico het toekomstig publiek voor professionele cultuur te verkleinen.
Maak een ritje door Nederland en je ziet in tal van plaatsen spiksplinternieuwe theaters, iconen. Vaak gebouwd op aandringen of voorspraak van de gemeente. Theaters die duurder zijn geworden dan oorspronkelijk begroot, groter dan je op basis van het plaatselijke aantal inwoners mag verwachten en die worden opgeleverd in tijden van bezuinigingen op cultuur. De gemeente heeft wel het gebouw gefinancierd, maar snijdt nu hard in de financiering van de programmering. Wel bakstenen, geen kunstenaars.
Ik ben niet tegen mooie theaters, integendeel. Maar juist theaters worden zo vaak paradepaardjes. Ontworpen door architecten die van theater toeten nog blazen weten en die dus voorstellen om te geluidstechniek achter in de zaal achter glas te zetten, essentiële zaken als een lichtbrug te verwijderen of op de proppen komen met een foyer die even gezellig is als het gemiddelde crematorium, waardoor er van horecaomzet geen enkele sprake meer is. Bij theaters zou het theater voorop moeten staan.
Theaters moet je ontwerpen van binnenuit. En dat begint met een solide programmering, waarin naast grote namen en populaire voorstellingen plaats is voor het experiment, voor vernieuwing. Dan moet je zorgen dat er voor die voorstellingen een goed podium is, letterlijk. En dat het publiek daar prettig naar kan kijken. En dán, of voor mijn part tegelijk, zorg je dat het prachtig wordt. Een gebouw moet zich voegen naar de podiumkunsten en haar publiek en niet andersom.
Het Haagse Spuiforum heeft alle eigenschappen van een gemeentelijk paradepaardje. Maar ik vraag me vooral af waarom de Haagse gemeenteraad instemt met de bouw van een ‘tempel van cultuur’ als de consequentie is dat het culturele aanbod wordt verschraald. Volgens de gemeente komt het budget voor Het Koorenhuis of De Regentes ‘uit een ander potje’. Ik heb nieuws voor de gemeente Den Haag: potjes, budgetten en begrotingen zijn geen natuurwetten. Ze zijn opgesteld door mensen en aan te passen indien de opstellers daartoe genegen zijn.
Uit twee opiniepeilingen bleek dat 75% van de Hagenaars tegen het Spuiforum is. Driekwart van de bevolking is tegen en de gemeenteraad drukt het er toch doorheen. De kaasstolp blijkt in de Haagse gemeentepolitiek nog volledig intact. Het Spuiforum wordt straks nog erger dan een fallussymbool van een wethouder; het wordt een hele grote opgestoken middelvinger naar de Haagse bevolking.
De Haagse VVD-fractievoorzitter Gülsen zei vrijdag in De Volkskrant: “Als ik geen raadslid was geweest, dan acht ik de kans bijzonder groot dat ik óók tegen het Spuiforum was geweest. Maar zo zit het leven niet in elkaar. Als raadsleden zijn we niet drie minuten bezig onze mening te bepalen, maar drie jaar.” Alsof wij het allemaal niet begrijpen. Alsof we niet zien dat het crisis is. Alsof we niet begrijpen dat Shell, Siemens en Rabobank nog even van stal worden gehaald om middels een advertentie aan het publiek mede te delen dat het Spuiforum een must is voor cultureel Den Haag. Maar dan hebben we het dus over de cultuur van de old boys. Niet over de cultuur van de jongens die hun eigen raps opnemen bij Culturalis, niet over de cultuur van mensen die voor het eerst zelf muziek of toneel maken, niet over de cultuur van jonge theatermakers en podiumkunstenaars. Ik snap het wel. Het gemiddelde gemeenteraadslid is waarschijnlijk alleen bij Culturalis geweest tijdens de opening en zit vaker in de Anton Philipszaal of in het Lucent Danstheater dan dat hij een cursus volgt bij het Koorenhuis. En dan zie je sneller dat het tapijt in de Anton Philipszaal wat sleets is dan hoeveel plezier je burgers hebben in zelf podiumkunsten beoefenen, of hoe aan de basis van de culturele sector zoveel bijzonders te beleven is.
Goed gelobbyd jongens, ga zo door. Als je maar hard genoeg snijdt in de basis, als mensen hun muziekschool en buurthuis zien verdwijnen terwijl er een Spuiforum wordt gebouwd voor ballet en klassieke muziek, als de programmering van bestaande theaters verschraalt en mensen minder uitdaagt, dan vergroot je de kloof. Dan hebben we straks nog wel een toplaag in de culturele sector, maar die hebben we dan nog maar even. Want het zal dan niet lang duren voordat de kloof te groot wordt en het draagvlak ook voor die cultuur wegvalt. En dan staat daar op het Spui in Den Haag straks een tempel van cultuur, een icoon, een unieke kans, leeg en vervallen.
Jasper van Kuijk
UPDATE
13 november 2012
De Amsterdamse gemeenteraad heeft besloten dat het Vondelpark Openluchttheater alsnog 50.000 euro krijgt om haar activiteiten voort te zetten.
In de Volkskrant een bericht (sorry, achter betaalmuur, nu.nl rip-off hier) dat het Residentieorkest, een van de toekomstige bewoners van het spuiforum door het korten op de subsidie zoveel muzikanten moet ontslaan dat het bepaalde symfonieën niet meer kan spelen: ‘We blijven een symfonieorkest, maar de grote symfonieën van Mahler en Bruckner verdwijnen van het standaardrepertoire.‘ aldus directeur Niels Veenhuizen.
De Haagse fractie van GroenLinks heeft in een openbare ledenbrief aangegeven waarom zij uiteindelijk toch heeft besloten tegen de bouw van het Spuiforum te stemmen, o.a. omdat:
- Je in tijden waarin je 25% bezuinigt op de cultuursector, waardoor theaters dicht moeten en voorzieningen als het Koorenhuis verdwijnen, je niet een nieuw cultuurpaleis kunt neerzetten.
- Het aantal begrote bezoekers een bijna-verdubbeling bedraagt van het huidige aantal bezoekers van de Anton Philipszaal en het Lucent Danstheater tezamen: van 180.000 naar 320.000 bezoekers. In eerdere versies van de begroting was die ook nog 450.000 en 400.000.
- De bouwkosten gevaarlijk laag worden ingeschat: er is slechts 5% onvoorzien begroot.
- Er grote stedebouwkundige bezwaren zijn, omdat het gebouw het huidige Spuiplein in beslag zal nemen en de hoeveelheid open ruimte dus sterk afneemt.
De Haagse Stadspartij heeft een open brief geschreven om de voorzitter van de Gemeenteraad te wijzen op een aantal onregelmatigheden in de besluitvorming, met daarin o.a. het volgende:
- De besluitvorming is te gehaast verlopen: 13 uur nadat de raadsleden veel nieuwe stukken hadden gekregen moest een besluit worden genomen.
- Het enige PvdA-raadslid dat tegen de bouw stemde kreeg van een collega toegesnauwd: “Dit is het einde van je politieke carrière.”
- De advertentie in het AD waarin het bedrijfsleven haar steun betuigde voor het project is geïnitieerd door de gemeente en betaald door het Nederlands Danstheater.
Verder is het interessant om te vermelden dat de zelfverklaarde voorstanders van het Spuiforum o.a. zijn: VNO-NCW, de Kamer van Koophandel en Haagse bedrijven als Shell, Siemens en Rabobank. Tegen is de Haagse bevolking. In twee opiniepeilingen gaf achtereenvolgens 69% en 79% aan tegen de bouw van het Spuiforum te zijn.