Rood vlees en kanker; wijn is goed voor je (of juist niet); banken die meeschrijven aan een wet. Te vaak leggen media een link die er niet is. Of het ligt net iets anders, constateert Jasper van Kuijk.
Vorige week praatten horecaondernemer Nina Pierson en Tweede Kamerlid Hanke Bruins Slot (CDA) over het nieuws dat je kanker kunt krijgen van het eten van verwerkt vlees, bij het Radio 1 programma WNL op Zaterdag. „Er is een hele duidelijke link aantoonbaar tussen het eten van vlees en darmkanker. Vlees staat nu in dezelfde categorie van kankerverwekkende stoffen als bijvoorbeeld asbest”, zo zette de presentatrice de boel op scherp.
Alleen, verwerkt vlees (dus niet ‘vlees’) is niet even kankerverwekkend als asbest. De WHO heeft verwerkt vlees inderdaad in eenzelfde categorie geplaatst als asbest, maar die categorie houdt in ‘hiervan weten we zeker dat het het risico op kanker verhoogt’. Die categorie zegt dus niet hoe veel het risico op kanker wordt verhoogd, maar hoe zeker de WHO is dát het risico op kanker wordt verhoogd.
Nina Pierson runt restaurants waar veel groente worden verkocht. Haar vader echter, zo vertelde ze, at altijd veel vlees en kreeg kanker („Ik zeg niet dat het daarmee direct te maken heeft”). Hij werd opgegeven, maar leefde op een streng dieet zonder vlees nog elf jaar. Bruins Slot vond dat de WHO toch wel enige paniek had gezaaid.
Maar niemand legde uit hoe het echt zat. Het programma nodigde de luisteraars uit om via Twitter mee te praten en dus stuurde ik een paar tweets over de WHO-categorisatie. Ondertussen haakte de presentatrice in op de paniek die Bruins Slot aanstipte: „Je zou er paniekerig van worden, vlees net zo kankerverwekkend als asbest.” Joh.
Gelukkig kwam daarna een ‘voedingsdeskundige’ aan het woord, Martijn Katan. Hij is emiritus hoogleraar voedingsleer aan de UvA, maar zijn functie werd niet genoemd. Katan vergeleek verwerkt vlees qua dodelijkheid met een aardappelmesje en roken met een machinegeweer. Goeie metafoor, maar ook hij legde helaas niet uit hoe asbest en verwerkt vlees in dezelfde categorie terechtkwamen. De studiogasten deden dat ook niet, en de presentatrice al helemaal niet. Mijn tweets werden niet genoemd.
Zo kregen luisteraars van de nationale radiozender Radio 1 een aantal keer te horen dat verwerkt vlees net zo kankerverwekkend is als asbest – zonder dat dit werd weerlegd. Het enige dat WNL op Zaterdag deed, was zelf bijdragen aan de paniek.
Presentatrice: ‘Je zou er paniekerig van worden.’ Joh
Je kunt zeggen: Luister dan geen WNL op Zaterdag. Maar dit is ook gewoon Radio 1 en daar mag je een bepaald niveau van verwachten. Voor de duidelijkheid, het gaat mij niet om de meningen bij WNL, die zijn anders dan bij veel andere omroepen en dat is een toevoeging, het gaat me om de feiten. Radio 1 belooft ‘het nieuws van alle kanten’. En het nieuws was niet dat vleeswaren net zo kankerverwekkend zijn als asbest.
Ook in andere media wint spektakel het vaker van een genuanceerd beeld. Bij een deeltijdhoogleraar wordt niet vermeld dat hij het merendeel van zijn tijd voor een commerciële organisatie werkt, waardoor je zijn uitspraken over de aanpak van de woningmarkt niet helemaal op waarde kan schatten. In een artikel over onderzoek dat concludeert dat wijn goed voor je is, wordt onderzoek dat het tegenovergestelde vond niet vermeld. En andersom.
„De banken schreven mee aan een wet die banken aftrek geeft”. Niet dat de wel erg nauwe betrokkenheid van ING-medewerkers bij het opstellen van de wettekst niet opvallend was, maar als lezer is het goed om te weten dat belangengroeperingen (financieel, maar ook maatschappelijk) wel vaker betrokken zijn bij de ontwikkeling van wetten.
Andersom kan ook nog: er wordt een link gelegd die er niet is. Bij een artikel dat meldt dat Volkswagen in oktober weer het best verkopende merk is, wordt geconcludeerd dat het dieselschandaal dus vooralsnog geen gevolgen heeft voor de verkoop. Boodschap: kennelijk kan het milieu de consument niet schelen! Terwijl, omdat auto’s een lange levertijd hebben, de cijfers uit oktober niet over bestellingen, maar kentekenregistraties gaan.
Des te steviger de conclusie, hoe urgenter het nieuws. Een journalist wil dat zijn stuk waar is én urgent, met nieuwswaarde. De nieuwswaarde ziet de getrainde journalist of redacteur in een oogopslag. Maar om het waarheidsgehalte te beoordelen, moet actief worden gezocht naar aanwijzingen in de andere richting, vaak in een domein waar de journalist niet bekend mee is. Kortom: zonder extra inspanning filtert een redactie wel minder nieuwswaardige artikelen eruit, maar niet minder kloppende artikelen. En als iets heel nieuwswaardig, wil misschien niet iedere journalist zich afvragen of het wel klopt.
Maar luisterend naar WNL op Zaterdag bekroop me het bange gevoel dat dit verder ging dan niet willen weten dat het niet klopte; dat ze wisten dat het niet klopte. Dat WNL koste wat het kost niet slimmer wil zijn dan de luisteraar. Dat vooral de angst die de luisteraar voelt, moest worden verwoord. Dat daarom een discussie over de relatie tussen kanker en vlees wordt gevoerd met een horecaondernemer en een Tweede Kamerlid. Dat daarom een emeritus hoogleraar niet als zodanig wordt geïntroduceerd. Dat daarom informatie wordt weggelaten die het item minder urgent maakt.
Ze hadden het item kunnen openen door uit te leggen hoe het zit. Maar dan heb je toch een minder spectaculair item. En je spreekt het onderbuikgevoel van de luisteraar tegen. Dat is waar WNL pas echt als de dood voor is.