De financiële sector heeft de rekening voor haar fouten afgewenteld op de maatschappij. Die is dus de bigger fool, constateert Jasper van Kuijk. Er is maar één manier om bedrijven de gevolgen te laten voelen: uit uw woede, weglopen heeft waarde. Bij de klantenservice zijn ze er doodsbang voor.
Verschenen in NRC Handelsblad op 30 november 2013
‘Je bent kwaad’, constateerde hij. Ons gesprek ging over Erik Staal, onder wiens toezicht Vestia 28 miljard euro aan derivatenposities innam en 2 miljard verloor. En dat Staal daar een oprotpremie van 3,5 miljoen euro voor kreeg. De observatie van de vriend met wie ik het erover had klopte: ik was inderdaad kwaad. Hij had het geval Vestia voor kennisgeving aangenomen, liet het van zich afglijden.
Rabobank moet een boete van 774 miljoen euro betalen voor haar aandeel in de Libor-fraude. Degenen die de fraude hebben gepleegd zijn ontslagen, maar mogen reeds uitbetaalde bonussen – die zijn uitgekeerd op basis van frauduleus handelen – houden. Hun namen staan niet op een zwarte lijst, laat staan dat ze publiek zijn gemaakt. Ik durf de weddenschap wel aan dat ze inmiddels allemaal weer aan het werk zijn. Of op vakantie. Hun acties hadden geen consequenties.
Ik ben niet zozeer verbaasd over de fraude zelf, als wel over het feit dat Rabobank niet achter haar Libor-fraudeurs aan gaat. We hebben het hier over een onderneming die door bewust frauduleus handelen 774 miljoen euro financiële schade en een misschien nog wel grotere reputatieschade leed. En die organisatie wil degenen die dat veroorzaakten niet aansprakelijk stellen. Een stelende magazijnmedewerker wordt ontslagen en aangegeven bij de politie, alleen al vanwege de signaalfunctie naar de rest van de medewerkers.
De hoogste baas van de bank, Piet Moerland, voelt zich verantwoordelijk en is opgestapt. Prachtige symbolische stap, maar de man had nog maar een jaar te gaan tot zijn pensioen. Het hoofd van de zakenbankiers, Sipko Schat, is inmiddels ‘wegens gebrek aan intern draagvlak’ aan de kant gezet. Dat begint ergens op te lijken, maar de bank onderneemt geen actie tegen de frauderende medewerkers zelf. Ze komt niet verder dan: „Wij hebben als werkgever de disciplinaire maatregelen genomen die binnen onze maatregelen liggen.”
Ik uitte mijn ongenoegen op Twitter en een aantal reacties luidde: „Ja, zo gaat het nu eenmaal.” Of, als er een hipster aan het woord was: „Dat is hoe ze rollen.”
Nee.
Dat is niet hoe ze rollen. Dat is hoe wij ze laten rollen. Omdat we met elkaar hebben afgesproken dat het ‘lelijk’ is om je woede te laten zien. Of omdat we denken dat het geen zin heeft om kwaad te worden.
Dick Fuld, de CEO van Lehman Brothers, de zakenbank die in 2008 failliet ging en daarmee een wereldwijde financiële crisis ontketende, verdiende in zijn jaren bij Lehman Brothers een half miljard dollar. Niets daarvan is teruggehaald.
HSBC Bank werd in Amerika schuldig bevonden aan het jarenlang witwassen van miljarden van Mexicaanse drugskartels en het schenden van handelssancties aan landen als Iran. Kortom: ze stonden aan de verkeerde kant van de War on Drugs en de War on Terror. In 2012 werd er geschikt. Voor 1,9 miljard dollar. De jaarwinst bedroeg in dat jaar 13,5 miljard dollar. Geen strafvervolging, want de Amerikaanse overheid was bang dat HSBC, een systeembank, dan om zou vallen.
Er is sinds 2008 geen hoge bankier strafrechtelijk vervolgd. Ook niet bij bewijzen van opzettelijke fraude en manipulatie van de markt. Ook in Nederland niet. Wat er nu speelt bij Rabobank is geen incident, het is een symptoom van iets structureels.
Na de Tweede Wereldoorlog werden de Duitse raketgeleerden, die voor de nazi’s vliegende bommen hadden gebouwd die dood en verwoesting aanrichtten in Londen, niet vervolgd. Ze kregen een ticket naar Amerika, om daar het Amerikaanse ruimteprogramma vorm te geven. Ze werden niet vervolgd omdat hun kennis te veel waard was. Dat zijn bankiers. Deed ik nu zojuist een Godwin? Ja, want ik ben kwaad.
De crisis in de financiële sector breidde zich uit naar de reële economie en naar de maatschappij. Als gevolg daarvan komt er een ongehoord pakket aan bezuinigingen – pardon, hervorming en in-eigen-kracht-zet-maatregelen – op ons af. Er worden bibliotheken, theaters en zwembaden gesloten. Voor ambtenaren geldt de nullijn. In de stad waar ik heen verhuisde vanwege de prettige leefomgeving wordt de kinderboerderij geprivatiseerd. Als het niet waar was geweest zou het een goede grap zijn.
Om dit soort dingen kunt u zich wellicht wel kwaad maken. Maar bedenk dan dat deze bezuinigingen voor een aanzienlijk deel terug te voeren zijn op een crisis die begon in de financiële sector.
En hoe gaat het met de financiële sector? Prima. De AEX stijgt al meer dan een jaar. De bonussen zijn bijna terug op hun oude niveau, de winsten ook. ING is bezig om de laatste delen van de staatssteun af te betalen.
De financiële sector heeft de rekening voor haar problemen neergelegd bij de maatschappij. Wij hebben de zwakke broeders gered, balansen aangezuiverd. In de financiële sector is daar een term voor: de Bigger Fool-theorie. Dat is de notie dat het niet erg is als je een slechte deal sluit. Het enige dat je moet doen is een nog grotere sukkel – the bigger fool – vinden om die rommel aan te slijten.
Wij zijn de Bigger Fool. Wij zijn de sukkels, de muppets. De rekening voor de financiële crisis ligt bij ons.
Bent u al kwaad?
Ik wel. Ik wil zien dat het de Rabobank wat kan schelen. Ik wil zien dat je als bankier hier niet mee wegkomt. Bij Vestia gaan de nieuwe bewindvoerders vol achter Erik Staal aan, hij wordt verantwoordelijk gesteld voor zijn handelen. Ik kan me voorstellen dat de woningcorporaties die Vestia’s financiële afgrond moesten vullen dit geëist hebben, maar de volkswoede zal allicht geholpen hebben. Eindelijk dreigen er consequenties.
De woede richting Sjoerd van Keulen, oud-bestuursvoorzitter van SNS Reaal en verantwoordelijk voor de fatale vastgoedavonturen van die bank, ging hier en daar een grens over, maar had vanuit het perspectief van marktwerking een hele heldere functie: het was de prijs die Van Keulen betaalde voor de combinatie van falen en een te hoge beloning.
Bedrijven – en ook politici – denken in kosten en baten. Zolang de kosten voor het niet vervolgen van frauderende bankiers lager zijn dan wat het oplevert om ze te laten zitten (‘Als u ons aanpakt, is dat slecht voor de economie’) zal de financiële sector geen gevolgen voelen.
Wij zijn degenen die aan het handelen van bedrijven, bankiers en topmensen consequenties kunnen verbinden, ook als de overheid en de bedrijven zelf dat niet kunnen of willen doen.
In een markteconomie waar de politiek niet in staat is om bedrijven in de hand te houden, bent u de controlerende macht
U kunt Rabobank aanspreken op het feit dat er niet wordt opgetreden tegen frauderende medewerkers. Reken maar dat de bank momenteel een ‘taskforce’ heeft die de (social) media in de gaten houdt. Vroeger was het gezegde: een tevreden klant vertelt dit aan één iemand, een ontevreden klant aan zeven mensen. Op Twitter vertelt een ontevreden klant het aan 700 mensen.
Bedrijven zijn daar bang voor. Als de druk groot genoeg wordt, als ze bang worden dat de maatschappelijke reactie zich om gaat zetten in financiële consequenties (klanten die weggaan), of als Rabo-bankiers vrezen voortaan op een verjaardagsfeestje met de nek te worden aangekeken, dan zult u verandering zien.
In de film Wall Street zegt Gordon Gekko, een gewetenloze bankier, ‘Greed is Good’. Daar zit iets in, denk ik. Laat ik er dit tegenover stellen: ‘Woede is waarde’.
Zeker als u het uit en ernaar handelt. Als u weg gaat bij het bedrijf waar u ontevreden over bent. Als u vindt dat Jan Bennink na een half jaartje werk bij Douwe Egberts niet 12 miljoen euro moet incasseren voor de verkoop van het hele bedrijf aan een voormalig werkgever, drink dan geen koffie van Douwe Egberts meer. Nooit wordt u zo snel geholpen of zakt de prijs van uw abonnement zo snel als wanneer u bij uw mobiele telefoonprovider aangeeft een overstap te overwegen.
Toen ik op Twitter meldde dat ik het gehad had met mijn bank en op zoek ging naar een andere kreeg ik binnen een dag een crisismanagementmevrouw voor moeilijke gevallen aan de lijn.
Als u kwaad bent, uit dat dan. Schrijf een brief. Zet iets op Twitter of Facebook. Verander van bank. En maak u wél illusies over het effect. Binnen toezichthouders gaat men ervan uit dat maar 5 à 10 procent van de klanten van een verzekeraar of bank weg hoeft te lopen om deze instellingen scherp te houden.
Ze zijn als de dood voor u. In een markteconomie waar de politiek niet in staat is of niet durft om bedrijven in de hand te houden bent u de controlerende macht. Woede en daarnaar handelen heeft een functie en is de prijs die we betalen voor een vrije markt.